فاطمه ( س) بانوی اسلام

فاطمه بنت محمد دختر محمد و خدیجه، همسر علی بن ابی‌طالب و مادر دو امام شیعه است.او از شخصیت‌های بسیار محترم برای تمامی مسلمانان است، در مورد ... .

فاطمه بنت محمد (۶۰۵ م. در مکّه - ۶۳۲ م. در مدینه)[۱] دختر محمد و خدیجه، همسر علی بن ابی‌طالب و مادر دو امام شیعه است.[۲] او از شخصیت‌های بسیار محترم برای تمامی مسلمانان (به‌ویژه شیعیان)[۱] است،[۲] در مورد روز دقیق تولد و مرگ او توافق چندانی نیست.

برخلاف منابع مذهبی بسیاری که در مورد فاطمه وجود دارد، گزارش‌های خالص تاریخی زیادی در مورد زندگی او وجود ندارد. اطلاعات خالص تاریخی در مورد فاطمه بسیار اندک می‌باشند و بیشتر گزارش‌ها تنها برگ‌هایی نامهم از زندگی وی را پوشش می‌دهد. در منابع اهل سنت فاطمه بر روی شخصیت او به عنوان بانوی پرهیزکار با ایمان تأکید می‌کنند. این منابع به‌خصوص در مورد فاطمه به عنوان دختر پیامبر مسلمانان، زندگی زاهدانه او، و شخصیت او به عنوان الگوی تقوا تأکید دارند. وی یکی از چهارده معصوم در نزد شیعیان دوازده‌امامی است.

نام، لقب و کنیه

شیعیان بیش از ۵۰ نام برای او نام برده‌اند. از قول جعفر صادق، امام ششم شیعه نقل می‌شود که فاطمه دارای نه نام است که عبارت‌انداز: «فاطمه»، «صدیقه»، «مبارکه»، «طاهره»، «زکیه»، «راضیه»، «مرضیه»، «محدثه» و «زهراء».[۳]

فاطمه نام‌های دیگری نیز دارد: سیدةالنساء، بتول، حَصان، حرّة، عَذرا، هانیه، حوراء، مریم کبری، صدّیقه کبری، نوریه، سماویه.[۴] او بیش از ۱۰ کنیه دارد از جمله: امّ الحسن، امّ الحسین، امّ المحسن، امّ الائمه و امّ ابیها.[۵]

در احادیثی؛ چه در منابع تشیع[۶] و چه در اهل سنت[۷] فاطمه به عنوان سیدة نساء العالمین (سرور زنان دو عالم) نامیده شده‌است.

ریشه‌شناسی نام

فاطمه وصفی است از مصدر فطم. و فطم در لغت عرب به معنی بریدن، قطع کردن و جدا شدن آمده‌است. این صیغه که بر وزن فاعل معنی مفعولی می‌دهد، به معنی بریده و جدا شده‌است و به بچه شتر ماده‌ای که از شیر مادر گرفته شده «فاطمه» می‌گویند.[۸][۹][۱۰][پیوند مرده][۱۱]

در روایات شیعه آمده‌است که بنابر معنای واژه، دلیل نهادن نام فاطمه بر وی این بوده‌است که او و پیروان راستین‌اش از آتش دوزخ در امان داشته شده‌اند [۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

زندگی نامه

برخلاف منابع مذهبی بسیاری که در مورد فاطمه وجود دارد، گزارش ها خالص تاریخی زیادی در مورد زندگی او وجود ندارد. اطلاعات خالص تاریخی در مورد فاطمه بسیار اندک می باشند و بیشتر گزارش ها تنها برگهایی نامهم از زندگی وی را پوشش می دهد.[۱۷]

کودکی و جوانی

در تاریخ تولد فاطمه دختر محمد اختلاف نظر وجود دارد (بین ۵ سال پیش از آغاز پیامبری محمد یا ۲ سال پس از آن)[۱۸] اما نظر مقبول‌تر سال ۶۰۵ میلادی یا ۵ سال پیش از آغاز دعوت محمد است.[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳] که با نظر دانشمندان اهل سنت نظیر طبری، ابوالفرج و برخی دیگر تطابق دارد. طبری از قول عباس نقل می‌کند که:

«فاطمه در سالی متولد شد که قریش مشغول ساختن خانه کعبه بودند و در آن هنگام پیغمبر در سن ۳۵سالگی بود.»[۲۴]

هر چند در صورت درست بودن این تاریخ، سن ازدواج فاطمه بالاتر از ۱۸ سال نشان داده می‌شود که این امر در سرزمین عربستان در آن دوران، غیر معمول به نظر می‌رسد.[۲۵] منابع اهل تشیع زمان تولد او را دیرتر از این تاریخ و بین ۲ یا ۵ سال پس از وحی اولین آیه‌ها (بعثت) عنوان می‌کنند.[۲۶] ولی در صورت درستی این تفاسیر، سن خدیجه مادر او در هنگام تولد فاطمه، بالاتر از ۵۰ سال خواهد بود. [۲۵] فاطمه در بسیاری موارد، چهارمین فرزند دختر محمد، پس از زینب، رقیه و ام کلثوم شمرده می‌شود، به عقیده برخی از محققان شیعه، او تنها دختر محمد است.[۲۷] فاطمه تنها فرزند محمد بود که به اندازه‌ای عمر کرد که فرزندانی از خود باقی بگذارد.[۱۷]

بعد از تولد فاطمه خدیجه پرستاری از فاطمه را شخصاً به عهده گرفت این برخلاف سنت معمول آن زمان بود که مردم مکه فرزندان تازه به دنیا آمده خود را به دایه‌هایی از روستاها و بادیه نشینان اطراف سپرده می‌شدند.[۲۸] او ایام جوانی را تحت حمایت والدین خود را در مکه و در دورانی که قریش مشکلات و رنجهای زیادی برای پدرش بوجود آورده‌بودند گذراند.[۲۵]

ازدواج

عمر و ابوبکر خواستار ازدواج با فاطمه بودند، اما محمد پیشنهاد ازدواج آن‌ها را نپذیرفت و گفت که «امر او با خدا است».[۲۹] علی به سبب فقرش جرأت پاپیش گذاشتن نداشت و این محمد بود که کار را بر علی آسان نمود. محمد به او گفت که علی صاحب زرهی است که اگر آن را بفروشد می‌تواند پول کافی برای مهر فاطمه تهیه نماید. علی با فروش زره و وسایلی دیگر و شتر یا میش حدود ۴۸۰ درهم فراهم نمود که مبلغ خیلی معمولی بود. به توصیه محمد یک سوم تا دو سوم مبلغ خرج عطریات شد و بقیه صرف خرید ضروریات منزل گردید. آنگاه محمد فاطمه را از قولی که به علی داده بود آگاه نمود. بگفته ابن سعد، فاطمه چیزی نگفت و محمد این را نشانه رضا دانست.[۲۵] اما مطابق سایر منابع فاطمه اعتراض می‌کند و محمد مجبور می‌شود که دخترش را اینگونه راضی کند که علی کسی است که از فضل و خویشاوندی و اسلام او آگاهی دارد و او اولین کسی بوده‌است که اسلام آورده‌است.[۲۵] به روایتی از شیخ مفید و شیخ طوسی در ۱ ذیحجه سال دوم هجرت[۳۰][۳۱] رسول خدا فاطمه را به علی تزویج کرد و به روایت دیگر ۶ ذیحجه[۳۲][۳۳] بوده‌است. علی مسکنی نه چندان دور از محمد برای فاطمه ساخت. اما فاطمه خانه‌ای نزدیکتر به پدر از علی خواست و به همین سبب یکی از اهالی مدینه بنام حارثه ابن النعمان خانه خود را به زوج جوان بخشید.[۲۵]

زندگی زناشویی با علی

نویسندگانی مانند البلاذری در کتاب الانساب، ترمذی، بخاری در صحیح بخاری و یا احمد بن حنبل در کتاب مسند نقل می‌کنند که زندگی فاطمه با علی همراه با اختلافات و کشمکش‌هایی بین این زوج بود و رفتار علی با فاطمه همراه با «شدة» و «غلاظ» بوده‌است. در این موارد فاطمه برای شکایت پیش محمد می‌رفت و در چندین مورد محمد مجبور به دخالت شد.[۱۷] [۲۵]به گفته ورنا کلم (منقول از طبقات ابن سعد[۳۴])، فاطمه یک بار از درشتی کلام علی (شده) به پدرش برای میانجی گری رجوع کرد که در نتیجه آن علی سوگند یاد کرد دیگر کاری خلاف میل فاطمه انجام ندهد[۳۵]. جدی ترین اختلاف علی و فاطمه زمانی بود که بنوهشام ابن المغربه از قبیله قریش به علی پیشنهاد کرد تا با یکی از دخترانش ازدواج نماید. علی پیشنهاد را رد نکرد ولی هنگامی که خبر به محمد رسید محمد به دفاع از فاطمه پرداخت و گفت «فاطمه پاره تن من است» و «هرکس فاطمه را بیازارد مرا آزرده‌است». به نظر می‌رسد که همزمان علی از جُوَیر، دختر ابوجهل، خواستگاری کرده‌بود. در این هنگام محمد در بالای منبر اعلام کرد که او تنها در صورت طلاق دادن فاطمه می‌تواند با دختر ابوجهل ازدواج کند.[۲۵] [۱۷] همچنین یکی از تعابیر لقب ابوتراب (از القاب علی) این است که روزی پس از مجادله با فاطمه، علی بجای پاسخ به خشم فاطمه خاک بر سر خویش پاشانده‌است. پیامبر با دیدن این صحنه علی را ابوتراب نامید.[۲۵] [۳۵]

در علل الشرائع شیخ صدوق، (قرن چهارم هجری) به دو سوتفاهم که سبب قهر فاطمه و شکایت بردن فاطمه به نزد محمد شد، اشاره می‌کند. از جمله موضوع خواستگاری که باعث یکی از این دو سوتفاهم‌ها بود را از قول جعفر صادق دروغ یک «شقی» ذکر می‌کند.[۳۶]. به گفته جعفر شهیدی اگرچه موضوع میانجی‌گری محمد میان علی و فاطمه، در نوشته‌های تاریخ‏‎نویسان امروزی و در منابع اولیه (هم در منابع سنی، هم در منابع شیعه) آمده‌است، علمای شیعه همچون مجلسی و صدوق احتمال صحت این روایات را پائین دانسته‌اند. از دید آنان منش علی و فاطمه با یکدیگر چنان نبوده که میانشان چنان رنجشی رخ دهد که نیاز به میانجی افتد. به نوشته جعفر شهیدی، نسبت اختلاف میان علی و فاطمه بدان حد که کار به داوری محمد میان آنان بینجامد با اعتقاد شیعیان مبنی بر عصمت علی و فاطمه مغایرت دارد.[۳۷] جعفر شهیدی سندیت ماجرای خواستگاری را نیز «ضعیف» و «بدون پایه استوار» می‏‎داند، چرا که اصل روایت آمده در منابع اولیه همچون صحیح بخاری، متعلق به مِسوَر بن مَخرَمه‌است. راوی در آن زمان کودک بوده و الفاظی را به کار می‎‏برد که اشاراتی نامنطبق با دانسته‌ها دارد. (مثلاً زنده بودن ابوجهل در زمان ماجرا)؛ همچنین از دید شهیدی چنین روایتی که شِکوِهٔ محمد را از علی را با سخنرانی در میان عموم نشان دهد باید در منابع شایع‏‎تر از این باشد.[۳۸]

فقر و تنگدستی در سالهای اول ازدواج

دلیلی وجود ندارد که احادیث در مورد فقر فاطمه و علی را رد کرد. اما این فقط مربوط به سالهای اول ازدواج آنها بود. یعنی دوره‌ای که بسیاری از اعضای جامعه مسلمانان به مانند علی و فاطمه فقیر بودند. تنها پس از فتح خیبر بود که دوران فقر این زوج تمام شد. زیرا آنها توانستند بعنوان یکی از مسلمانان نمونه، سهمی از محصولات این واحه ثروتمند دریافت نمایند.[۲۵]

تسبیحات فاطمه

در سالهای اول ازدواج علی پول کمی کسب می‌کرد. او از چاه آب می‌کشید و مزارع دیگران را آبیاری می‌کرد. فاطمه نیز خود خدمتکاری نداشت و خود غلات را با دست آسیاب می‌کرد و بر اثر کار دستانش تاول زده بود. روزی علی خبر دار می‌شود که پیامبر چند برده دریافت کرده‌است. علی فاطمه را می‌فرستد تا یکی از این برده‌ها را از پدرش دریافت نماید. فاطمه پیش پدر می‌رود اما در خود این را نمی‌بیند که چنین درخواستی نماید. سرانجام علی خود به همراه فاطمه راهی منزل پیامبر می‌شود، اما در خواست او از طرف پیامبر رد می‌شود. پیامبر به آنها گفت که «او نمی‌تواند اجازه دهد که اصحاب صفه از گرسنگی رنج بکشند» و «من باید برده‌ها را بفروشم و پول آنها را صرف کمک به آنها کنم». پیامبر در عوض تسبیحی که به تسبیح فاطمه زهرا معروف است را به زوج جوان می‌آموزد. گویند علی هیچگاه پیش از خواب، گفتن این تسبیح را ترک نمی‌کرد. [۲۵] جعفر صادق امام ششم شیعیان درباره تسبیح فاطمه زهرا فرمودند: «چون به خوابگاه خود رفتی، سی و چهار بار الله اکبر، سی و سه بار الحمد لله و سی و سه بار سبحان الله بگو و آیة الکرسی و دو سوره معوذتین را با ده آیه اول سوره صافات و ده آیه از آخرش بخوان . [۲۵]

فرزندان

حسن (امام حسن نزد شیعیان) در سال دوم هجری/ ۶۲۵ میلادی زاده شده‌است که در این صورت ازدواج فاطمه نمی‌تواند بعد از غزوه بدر بوده باشد. یا به روایتی در نیمه رمضان سال سوم هجرت بوده‌است. فاطمه حسین پسر علی (امام حسین نزد شیعیان) را پنجاه روز پس از تولد حسن باردار شد و در اولین روزهای ماه شعبان بسال چهارم هجرت به دنیا آورد. در کنار این دو پسر و فرزند مرده به دنیا آمده محسن، فاطمه دو دختر به دنیا آورد که به نام دو تن از عمه‌هایشان زینب و ام کلثوم نامگذاری شدند.[۲۵]

فعالیت‌های اجتماعی فاطمه

بنظر می رسد که فاطمه تنها در سه فعالیت سیاسی مهم حضور داشته اشت که هر سه در تمام منابع شیعه و سنی ثبت‌شده است هر چند به روایات متفاوت مشارکت‌داشته است. نپذیرفتن محافظت از ابوسفیان پس از فتح مکه، دفاع شهامت‌مندانه او از علی پس از مرگ محمد و مخالفت با انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه و منازعات خشن با عمر، ادعای مالکیت وی بر اموال پدر و به چالش کشیدن ابوبکر بخصوص در مورد فدک و سهم خیبر که کلا توسط ابوبکر پذیرفته نشد.[۱۷]

اختلافات مالی فاطمه و ابوبکر

پس از فوت پیامبر مسلمانان، کشمکشی بین ابوبکر از یک طرف و فاطمه و عباس (عموی محمد) بر سر اموال محمد بوجود آمد. این اختلاف بر سر اموالی مانند فدک و سهمی از خیبر بود. فاطمه و عباس ادعای تملک و به ارث رسیدن این اموال را داشتند. اما از طرف دیگر ابوبکر از دادن این اموال به آنان سر باز زد با این استدلال که پیامبر به او گفته است که این اموال او به ارث نمی رسد و باید صرف صدقه شود. بررسی احادیث نشان می دهد که در طی دو مرحله فاطمه در این مورد با ابوبکر به جدال پرداخت که در مرحله اول عباس نیز در این اختلاف حضور داشت. بطور طبیعی موضع شیعیان بر این است که این اموال متعلق به فاطمه است و آنها توسط ابوبکر غصب شده‌است.[۲۵] سید جعفر شهیدی، از افراد غیر شیعه ای همچون ابن ابی الحدید و نقیب بصرى یاد می کند که به نقل رویداد خطبه فدکیه پرداخته اند. او با این استدلال که این افراد (اهل سنت معتزلی) سودی از جعل این روایات نمی بردند رویداد دعوای حقوقی فدک را صحیح می داند. [۳۹]

رویداد خانه فاطمه

رویداد خانه فاطمه (به عربی:حَرق دار)، به روایاتی اشاره می‌کند که بر اساس آنها ابوبکر پس از انتخاب شدن به عنوان خلیفه مسلمانان به همراه عده‌ای از همراهان از جمله عمر به قصد گرفتن بیعت به خانه علی می‌رود و در آنجا با مقاومت علی و فاطمه روبرو می‌شود. بنا بر نوشته منابعی مانند یعقوبی و بلاذری عمر در این واقعه «تهدید» می‌کند که اگر اجازه ورود به او ندهند خانه را به آتش می‌کشد.[۴۰] بعقیده لارا وسیا وگلییری، حتی اگر به این داستان شاخ و برگ داده شده باشد و جزئیاتی ساختگی به آن افزوده شده باشد، این داستان دارای ریشه ای تاریخی است.[۲۵] برخی منابع اولیه اهل سنت به نقل از ابراهیم نظام -بنیانگذار معتزله- عنوان کرده اند که عمر منازعه فیزیکی با فاطمه داشته است به گونه ای که فرزندی که در شکم فاطمه بود به دلیل حمله عمر سقط شد اما همین منابع این روایات را ضعیف یا ساخته و پرداخته معتزلیان و یا شیعیان می دانند[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷]. سید جعفر شهیدی، نویسنده شیعه، رویداد تهدید به آتش زدن را تایید می کند. از نظر او با توجه به اینکه شیعیان یا دسته های سیاسی موافق آنها در سنین اول هجرت نیرویی نداشته اند، جعل روایات مربوط به این رویداد ناممکن می نماید. به علاوه او بیان می دارد که برخی از این روایات در نوشتارهای مغرب اسلامی (اندلس) هم آمده است. اما در مورد اینکه «آیا بازوى دختر پیغمبر را با تازیانه آزرده اند»، یا «مى خواسته اند با زور بدرون خانه راه یابند و او که پشت در بوده است، صدمه دیده» به صرف گفتن اینکه «در آن گیر و دارها ممکن است چنین حادثه هایی رخ داده باشد» بسنده نموده است. [۴۸]

درگذشت فاطمه

بیماری و مرگ

پس از مرگ محمد، فاطمه به‌زودی بیمار شد. بعضی منابع اولیه چنین می‌نماید که در پایان عمر او با ابوبکر که تقاضای عیادت او را داشته‌است، آشتی می‌کند. اما اکثریت منابع چنین می‌نویسند که او تا پایان عمر از ابوبکر عصبانی بود. در مورد نحوهٔ مرگ او دو قول متضاد وجود دارد که نمی‌توان گفت کدام نقل درست است. بگفتهٔ قول غالب، مرگ او در آرامش بود. او خودش را با کمک همسرش شستشو می‌دهد و در آرامش به استقبال مرگ می‌رود. اما این در تضاد با روایتی است که در منابعی مانند یعقوبی آمده‌است. این منابع چنین می‌گویند که زنان قریش و همسران محمد به دیدن فاطمه می‌آیند. اما فاطمه به اسما بیوه جعفر ابن ابی طالب، می‌گوید که از ورود آنان جلوگیری کنند. زیرا فاطمه در وضع بسیار بدی بود و در اثر بیماری بسیار نحیف شده بود. به مانند سایر اتفاقات زندگی خصوصی فاطمه مرگ او نیز در هاله‌ای از ابهام است. در مورد سال درگذشت او اتفاق نظر وجود دارد اما تاریخ دقیق آن معلوم نیست. با اینحال قول غالب بر این است که مرگ فاطمه، شش ماه پس از درگذشت پدرش بوده است[۲۵]

تدفین

به گفته دانشنامه اسلام اکثریت منابع اولیه تدفین فاطمه را شبانه، مخفی و بدون حضور ابوبکر و عمر می‌دانند. اما نقل قول‌هایی نیز وجود دارد که ابوبکر در مراسم تدفین حضور داشته و نماز میت را او بر فاطمه خوانده‌است.[۲۵]

محل دفن

تقریبا تمام منابع موافق هستند که فاطمه در قبرستان بقیع دفن شده‌است و بنوشته دانشنامه اسلامی بعضی منابع محل قبر را نیز مشخص می‌کنند. به نوشته این منابع محل دفن فاطمه درکنار مسجد رقیه (نام زنی که مسجد را بنا کرده‌است) در گوشه دار عقیل (برادر علی)، به فاصله هفت ذراع از خیابان است. اما طبق گفته سایر منابع بعد از دفن یا مدتی بعد از آن دیگر محل دفن نامعلوم بود. المسعودی می‌نویسد که مقبره‌ای وجود داشته‌است که در کتیبه موجود در آن مقبره نام فاطمه و سه نفر دیگر از خاندان علی بعنوان صاحبان مقبره نوشته شده بود(مسعودی تنها کسی است که چنین جزییاتی را بیان می‌کند). اما المقدسی مقبره فاطمه را در فهرست مکانهایی قرار می‌دهد که در مورد آن اختلاف نظر وجود دارد اما محتمل است که فاطمه «فی الحجره» دفن شده باشد.[۲۵]

خصوصیات ظاهری و جسمانی

برخلاف خواهرش رقیه که منابع اولیه از زیبایی او سخن گفته اند، منابع در مورد ظاهر فاطمه سکوت کرده اند جز اینکه گزارش کرده اند که مانند محمد گام برمی‌داشته است. احادیثی در مورد رنجور و مریض بودن او را نمی‌توان قبول نمود و احتمالا این احادیث به وضعیت‌هایی موقتی در زندگی فاطمه برمی گردد. اینکه فاطمه پنج بچه باردار شد، دوبار از مدینه به مکه رفت، و کار سخت او در خانه همه براین دلالت دارد که از سلامت در وضع جسمانی خوبی بسرمی‌برده است.[۲۵]

فاطمه در منابع مذهبی

منابع مذهبی در مورد فاطمه بسیار فراوان می باشد. فاطمه در منابع مذهبی از اعضای اهل بیت پیامبر مسلمانان شمرده می‌شود و یکی از پنج نفر موسوم به آل کسا (آل عبا) و از افرادی که وجود نورانی او هزاران سال پیش از خلقت جهان توسط خداوند بوجود آمده است.[۱۷]

در منابع اهل سنت بر روی شخصیت او به عنوان بانویی پرهیزکار با ایمان تاکید می‌شود. این منابع بخصوص بر دختر پیامبر مسلمانان، زندگی زاهدانه او، و الگوی تقوا تاکید دارند.[۱۷] طبق گفته ورنا کلم منابع اهل سنت همچنین نقل می کنند که محمد فاطمه را سرور زنان همه جهانیان خوانده است[۴۹].[۵۰] در برخی از منابع اشاره شده که او سرور زنان بهشتی [۵۱] (منهای مریم [۵۲]) و در برخی دیگر او سرور زنان همه عوالم[۵۳] است.[۵۴]

در نزد شیعیان دوازده‌امامی فاطمه شخصیتی آسمانی دارد، هرچند اولین گزارش‌ها و همچنین حدیث‌های منتسب به وی در مقایسه با سایر ۱۳ معصوم شیعه بسیار محدودتر می باشد. فاطمه به دلیل همسربودن با علی، نزد شیعیان جایگاه والایی دارد و به همین سبب بسیاری از روایات زندگی وی را با شکوه نشان می‌دهند.[۵۵] ابن عیاث و ابن بابویه نام او را به مانند نام سایر آل عبا برگرفته از یک نام قدسی می‌دانند (الفاطر=خالق) حسن العسکری و فرات بن ابراهیم می‌نویسند که از میان نام‌هایی که خدا به آدم (اولین انسان) آموخت نام آل عبا و منجمله فاطمه بود.[۱۷]

فاطمه به عنوان "مادر امامان"، جایگاه ویژه ای در بینش شیعه دارد. او به عنوان تنها فرزند بازمانده محمد، همسر علی و مادر حسن و حسین، دارای جایگاه منحصر به فردی بین شیعیان است. خلافت فاطمیان بر اساس نام او بنا شده است. تفکرات این فرقه در فرقه اسماعیلیه نیز ادامه یافت. بنا به دیدگاه شیعیان، فاطمه شخصیتی مطهر، معصوم و به عنوان الگویی برای زنان مسلمان مطرح است. در منابع شیعه، بر شفقت و بخشندگی‌اش در عین تنگدستی‌ که داشت، تاکیدشده است.[۵۶]

در نوشته‌های دینی مانند نوشته‌های ابن‌بابویه و فرات بن ابراهیم تولد او معجزه‌گونه است. منشا او میوه‌ای است از بهشت که معمولا سیب یا خرما دانسته می‌شود که محمد در هنگام معراج آنرا خورده‌است. بنابر حدیثی این میوه قبلا با شهد و شیرینی که از بال جبرئیل منشا گرفته است تماس داشته‌است. به نوشته ابن رستم طبری در دلایل الامامه و حسین ابن عبدلوهاب در عیون المعجزات به همین دلیل بوده است که پیامبر مسلمانان همیشه می‌گفته است فاطمه مخلوقی آسمانی در قالب انسان است. او رایحه بهشت را دارد و نام او در بهشت موجود است (معمولاً منصوره). فاطمه با مادرش هنگامی که در رحم بوده سخن می گفته است. تمام بانوان پرهیزکار از جمله سارا، آسیه، صفورا و مریم مادر عیسی مسیح در هنگام تولدش حاضر بودند. این زنان به خصوص مریم همیشه با فاطمه گره خورده اند و البته فاطمه همیشه برتر از همه آنها می‌باشد. به نوشته ابن شهرآشوب فاطمه در هنگام تولد اسرار الاهی و وقایع آینده را بازگو کرد و در این هنگام دنیا غرق در نور می شود.[۱۷]

فاطمه در باورهای عامیانه و افسانه‌ها

برخلاف منابع تاریخی کمی که در مورد فاطمه در دسترس می باشد، درجه اهمیت فاطمه در باورهای عامه و داستان‌های موجود در جهان اسلام جالب توجه می‌باشد. به نوشته جین کالمارد در دانشنامه ایرانیکا، در اینگونه داستان‌ها معمولاً قسمتهای ناخوشایند در مورد زندگی فاطمه مانند کشمکش‌های وی با علی محو می‌‌شود و در عوض مواردی به سود وی مانند شجاعت او در هنگام رویارویی در برابر ابوبکر در مورد فدک بزرگ نشان داده می شود. به علاوه، این داستان‌ها انواع کرامات، معجزات، و حکایات در مورد تولد، نامزدی، ازدواج، بکارت، بارداری، مادری و قدرت فاطمه را به تفصیل شرح داده‌اند.[۵۷]

هانری کربن تناظری بین فاطمه در متون مذهبی و آناهیتا الههٔ باروری و آبهای روان ایران باستان مشاهده نموده است. ویلهلم ایلرز در مطالعاتش بر روی منابع شیعه بر این ارتباط تاکید و اشاره می‌کند که در این منابع آبهای بهشت و زمین و نمک جزیی از مهریه فاطمه بوده است. همچنین در اعتقادات عوامانه فاطمه و در آئین‌هایی که به باروری مرتبط است با عناصری که سمبل باروری هستند در ارتباط می‌باشد مانند رنگین کمان، گل یاسمن و انار.[۵۷]

در دوران دفاع ایران در برابر حمله عراق «یافاطمه الزهرا علیها سلام» بعنوان رمز چهار عملیات نیروهای ایران (عملیات فتح‌المبین در سال ۱۳۶۱، عملیات کربلای ۵ در سال ۱۳۶۵، عملیات والفجر ۸ در سال ۱۳۶۵، عملیات نصر ۷ در سال ۱۳۶۷)انتخاب گردیده بود. در کتاب خاکهای نرم کوشک پیرامون زندگی عبدالحسین برونسی خاطراتی از وی مبنی بر هدایت رزمندگان ایرانی در نبردهای سخت نقل شده‌است.[۵۸]

منابع:

↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Fāṭimah. (2010). In Encyclopædia Britannica. Retrieved July 07, 2010, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/202575/Fatimah

↑ ۲٫۰ ۲٫۱ E. Van Donzel. “Fatima”. In Islamic Desk Reference: compiled from the Encyclopedia of Islam. Brill, 1994. p 98. ISBN 978-90-04-09738-4....She became the object of great veneration by all muslims.

↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، جلد ۴۳، صفحه ۱۰

↑ علامه مجلسی، جلاء العیون، صفحه ۱۶۷

↑ مناقب ابن شهر آشوب، جلد ۳، صفحه ۳۵۷

↑ بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۶۷

↑ صحیح بخاری، ج۸، ص ۷۸

↑ لغتنامه دهخدا

↑ کتاب العین، ج ۳ ص ۱۴۰۴ و فرهنگ جامع نوین، ج ۲، ص ۱۱۹۱.

↑ [۱]

↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی فاطمهٔ زهرا علیهاالسلام، ص ۳۴.

↑ الطبری، ‎احمد بن عبدالله. ذخایرالعقبی. قاهره. ٢٦.

↑ ینابیع المودة.

↑ «۴۳». در بحارالانوار.

↑ ینابیع الموده.

↑ نورالابصار فی مناقب آل النبی المختتار.

↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ ۱۷٫۴ ۱۷٫۵ ۱۷٫۶ ۱۷٫۷ ۱۷٫۸ AMIR-MOEZZI, MOHAMMAD ALI A. (December 15, 1999), "Fatima i. IN HISTORY AND SHIʿITE HAGIOGRAPHY", in E. Yarshater et al., Encyclopaedia Iranica, http://iranica.com/articles/fatema#i

↑ Jean Calmard, FĀṬEMA, Encyclopædia Iranica, December 15, 1999.

↑ «فاطمه» ‎(انگلیسی)‎. دانشنامه بریتانیکا. بازبینی‌شده در ۸ مه ۲۰۰۸.

↑ دانشنامه انکارتا

↑ Parsa, ۲۰۰۶, pp. ۸-۱۴

↑ ابو نعیم اصفهانی در «معرفة الصحابة»، ابوالفرج اصفهانی در «مقاتل الطالبین»، ابن اثیر در «المختار من مناقب الاخیار»، طبری در«ذخائر لعقبی»، سیوطی در«الثغور البامة»

↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، صفحه ۷۳۳

↑ (طبری، ذخائر العقبی:۳۵)

↑ ۲۵٫۰۰ ۲۵٫۰۱ ۲۵٫۰۲ ۲۵٫۰۳ ۲۵٫۰۴ ۲۵٫۰۵ ۲۵٫۰۶ ۲۵٫۰۷ ۲۵٫۰۸ ۲۵٫۰۹ ۲۵٫۱۰ ۲۵٫۱۱ ۲۵٫۱۲ ۲۵٫۱۳ ۲۵٫۱۴ ۲۵٫۱۵ ۲۵٫۱۶ ۲۵٫۱۷ ۲۵٫۱۸ Veccia Vaglieri, L. "Fatima." Encyclopedia of Islam, Leiden, Vol. 2, The Netherlands: Brill, ISSN ۱۵۷۳-۳۹۱۲, Page 844-850

↑ Ordoni (۱۹۹۰) pp.۴۲-۴۵

↑ Ordoni (۱۹۹۰) p.۳۲

↑ Ghadanfar, ‎Mahmood Ahmad. Great Women of Islam. Darussalam. ISBN 9960-897-27-3.

↑ Ruth E. Rowe- 2008, Lady of the women of the worlds, The University of Arizona. Near Eastern Studies, page 33

↑ شیخ مفید، مسّار الشیعه، صفحه ۵۳

↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۴۶۵

↑ ابن شهر آشوب، المناقب، جلد ۳، صفحه ۳۴۹

↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۴۶۵

↑ طبقات ابن سعد ج۳ ص ۲۶

↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ Ideas, Images, and Methods of Portrayal, Brill publication. Chapter 9, IMAGE FORMATION OF AN ISLAMIC LEGEND: Fatima, The daughter of The Prophet Muhammad, by Verena Klemm. pp 177-178

↑ علل الشرائع نوشته شیخ صدوق، ترجمه ذهنى تهرانى، ج‏۱، صص۶۰۴-۶۰۵

↑ شهیدی، جعفر. زندگانی فاطمه زهرا. چاپ سی و پنجم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۹. صص ۸۸-۹۲. ISBN 964-430-158-7.

↑ زندگانی حضرت زهرا نوشته سید جعفر شهیدی قابل دسترسی در اینجا ص ۱۹

↑ Madelung, 1997, p. 43

↑ ((حتى القت الجنین من بطنها)) ملل والنحل - الشهرستانی - ج ۱ - ص ۵۷ (صفحه ۲۲ از فایل ورد قابل دسترسی در اینجا)نویسنده این نقل قول را منتسب به نحله نظامیه می داند که از نظر او منحرف اند و این جمله را هم جزو دروغهای آنها می داند.

↑ ((فألقت المحسن من بطنها)) شرح نهج البلاغة - ابن أبی الحدید(اهل سنت) ج ۱۴ ص ۱۹۳ (البته نویسنده از قول یک نفر می گوید نقل و قول متضاد در این باره وجود دارد. اصل متن را می توانید در اینجا ببینید)

↑ ((أن عمر رفس فاطمة حتى أسقطت محسنا.)) أعلام النبلاء - الذهبی - ج ۱۶ - ص ۵۷۸. صفحه ۱۵۷ از فایل ورد شماره ۲۴ از فایل فشرده قابل دسترسی در اینجا

↑ ((ان عمر رفس فاطمة حتى أسقطت بمحسن)) لسان المیزان - ابن حجر - ج ۱ - ص ۲۶۸. صفحه ۲۱۸ از اولین فایل ورد موجود در فایل فشرده قابل دسترسی در اینجا (البته نویسنده ظاهرا دو نفر را در سلسله راویان واقعه موثق نمی داند)

↑ ((ان عمر رفس فاطمة حتى أسقطت بمحسن)) البته ذهبی راوی خبر را «الکوفى الرافضى الکذاب» می‌خواند. میزان الاعتدال - الذهبی - ج۱ - ص ۱۳۹ قابل دسترسی در اینجا

↑ ((قال إن عمر ضرب بطن فاطمة یوم لبیعة حتى ألقت المحسن من بطنها)) بالوفیات, الصفدی, ج ۶ ص ۱۵. صفحه ۱۲۴۳ از فایل ورد قابل دسترسی در اینجا

↑ ((فَوَجهُوا اِلی مَنْزلِهِ فَهَجَمُوا عَلَیْهِ وَ اَحْرَقُوابابَهُ... وَ ضَغَطُوا سَیدَةَ النساءِ بِالْبابِ حَتی اَسْقَطَتْ)) اثبات الوصیه مسعودی ص ۱۵۴-۱۵۵ از فایل پی دی اف قابل دسترسی در اینجا

↑ زندگانی حضرت زهرا نوشته سید جعفر شهیدی قابل دسترسی در اینجا صص ۱۶، ۱۹ و ۲۰

↑ تاریخ طبری ج ۳ ص ۱۱۴۰

↑ سیره ابن سعد ج ۴ ص ۲۶-۲۷

↑ ترمذی حدیث ۳۷۱۴

↑ مسند احمد بن حنبل حدیت شماره ۱۱۹۲

↑ صحیح بخاری حدیث شماره ۳۳۵۳

↑ Ideas, Images, and Methods of Portrayal, Brill publication. Chapter 9, IMAGE FORMATION OF AN ISLAMIC LEGEND: Fatima, The daughter of The Prophet Muhammad, by Verena Klemm

↑

Fāṭimah. (2010). In Encyclopædia Britannica. Retrieved October 21, 2010, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/202575/Fatimah

↑ John Esposito (1998), p.112

↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ E. Yarshater et al., ed. (December 15, 1999), "Fatima ii. IN MYTH, FOLKLORE, AND POPULAR DEVOTION", Encyclopaedia Iranica, http://iranica.com/articles/fatema#ii

↑ سعید عاکف. خاک‌های نرم کوشک. مشهد: انتشارات ملک اعظم، ۱۳۸۷. ۷۴.

علامه مجلسی، جلاء العیون (تاریخ چهارده معصوم علیهم لسلام)، تحقیق سید علی امامیان، انتشارت سرور، ۱۳۸۳، شابک: ۳-۳-۹۱۴۶۷-۹۶۴

ابوصادق سلیم بن قیس هلالی، اسرار آل محمد علیهم السلام ترجمه کتاب سلیم بن قیس هلالی، اولین کتاب حدیثی و تاریخی از قرن اول هجری، ترجمه اسمائیل انصاری زنجانی، قم: دلیل ما، ۱۳۸۱، شابک: ۳-۴۹-۷۵۲۸-۹۶۴

عدنان درخشان، عبور از تاریکی: پژوهشی در غصب اموال صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیها سلام در سال یازدهم هجری، تهران:مرکز فرهنگی و انتشاراتی منیر، ۱۳۸۵، شابک: ۳-۷۵-۷۹۶۵-